Hyperbilirubinemie (Geelzucht)

Het is normaal dat een baby op de tweede tot derde dag na de geboorte wat geel gaat zien (hyperbilirubinemie). Bijna de helft van alle kinderen hebben dit in meer of mindere mate. Deze geling is het eerst in het gelaat, daarna op de romp en de armpjes en beentjes te zien. Als het langer bestaat kleurt daarbij ook het oogwit geel. Deze normale geling, die bij heel veel baby’s wordt gezien, moet worden onderscheiden van situaties waarin het geel zien op een ziekte berust.

Kinderen die meer dan twee weken te vroeg geboren zijn krijgen ook vaker dan op tijd geboren kinderen last van geling.

Er zijn een paar aanknopingspunten wanneer het belangrijk is om verder onderzoek te doen.

Wanneer de geling binnen 24 uur na de geboorte optreedt.
Wanneer er bekend is dat bij de moeder antistoffen aanwezig zijn tegen een bloedgroep, waardoor een eerder kind erg geel is geworden.
Een geling die langer dan zes weken bestaat.
Als de baby erg sloom is en niet wil drinken terwijl hij erg geel ziet.
Indien er behalve geling bij de baby ook sprake is van witte ontlasting of donker gekleurde urine.
Als er verdenking op een infectie bestaat.

Controle van het bilirubine in het bloed, de stof die de oorzaak is van de geling, is belangrijk omdat voorkómen moet worden dat er bij de baby lichamelijke verschijnselen van een te hoog bilirubine gehalte ontstaan. Deze kenmerken zijn: slecht drinken, ten gevolge van sufheid, apathie, een lage of later hoge spierspanning, prikkelbaarheid en overstrekken van hoofd en romp. Als er te lang een zéér hoog gehalte in het bloed voorkomt kan dit tot onomkeerbare hersenbeschadiging leiden. Deze toestand wordt met een medische term kernicterus genoemd. Het uit zich in grove onwillekeurige bewegingen, afwijkende oogbewegingen, slechthorendheid, tandverkleuring en in sommige gevallen ook een verstandelijke handicap.

Vermoedelijk is het percentage baby’s dat na de geboorte een te hoog gehalte bilirubine in het bloed krijgt 1%.

Door de zorgvuldige controle van kinderen die geel zien na de geboorte is het aantal kinderen in de Westerse wereld dat nog kernicterus ontwikkelt heel gering geworden. De gevolgen van kernicterus worden echter in landen waar de gezondheidszorg minder intensief is en waar bovendien ook in verhouding tot het Westen meer bloedziekten zoals G6PD voorkomen, nog geregeld gezien.

(lees verder onder de foto)

Oorzaken

De geling van de huid wordt veroorzaakt doordat een gele kleurstof uit het bloed in de huid trekt. Deze kleurstof wordt bilirubine genoemd en is een afbraakproduct van de rode bloedkleurstof, hemoglobine, die in de rode bloedcellen zit. Wanneer er veel bilirubine in het bloed zit wordt dit hyperbilirubinemie genoemd.

Gewone oorzaak.Voor de geboorte is het bloedgehalte hoger dan daarna. Het extra bloed wordt door het lichaam van de baby afgebroken. De lever kan dit enorme aanbod echter niet zo snel verwerken en daardoor stijgt het gehalte ervan in het bloed. Bij verreweg de meeste kinderen berust de geling dus op een normaal proces in het lichaam van de baby, waarbij er bloed wordt afgebroken. Meestal daalt het weer tot normale waarden in de komende dagen. Als de baby borstvoeding krijgt blijft de geling vaak langer bestaan. Bij een baby met flesvoeding is het vreemd als de geling langer dan een week bestaat.
Abnormale afbraak van bloed. Deze situatie doet zich voor als er voor de geboorte antistoffen van de moeder bij de baby zijn gekomen die gericht zijn tegen de rode bloedcellen van de baby. Het bekendste daarbij zijn antistoffen van het Resus-systeem. Bij deze baby’s kan een sterke afbraak plaatsvinden waardoor het bilirubine gehalte sterk kan stijgen. Echter behalve van het Resussysteem zijn er ook nog andere bloedgroepen aanwezig. Ook bloedgroep antistoffen van het A-B-O- systeem kunnen soms voor een toename van de geling zorgen. Tijdens de bloedcontrole in de zwangerschap wordt gekeken of er voor de baby gevaarlijke antistoffen aanwezig zijn. Andere orzaken van bloedafbraak komen ook op latere leeftijd voor, zoals het vaak familiair voorkomende G6PD en sferocytose.
Kinderen die meer dan twee weken te vroeg geboren zijn krijgen ook vaker dan op tijd geboren kinderen last van geling.
Kinderen die borstvoeding krijgen en waarbij de melkproductie onvoldoende op gang komt, hebben sneller een hoog bilirubine gehalte in het bloed.
Door de geboorte kunnen er bij baby’s blauwe plekken of bloeduitstortingen ontstaan. Omdat het bloed op deze plaatsen wordt afgebroken komt er een hogere concentratie van het bilirubine in het bloed.
Afsluiting van de galwegen is een zeldzame oorzaak van geling. Het moeilijke daarbij is dat de geling in verhouding niet erg opvallend is. Ook de ontkleurde ontasting, die geel wit is, wordt vaak niet bemerkt. Door afsluiting van de galweg komt er geen gal in de darm. Hierdoor kan vitamine K niet worden opgenomen, waardoor er kans is op bloedingen ten gevolge van vitamine K tekort.
Ook bij infecties van de pasgeborene is er sprake van toegenomen geling. Het valt op dat kinderen dan een meer vaal gele kleur krijgen.
Tenslotte zijn er een aantal stofwisselingsziekten waarbij ook geling wordt gezien.

Onderzoeken

Bij baby’s die geel zijn gaan zien en waarbij twijfel is over de vraag of het nog wel normaal is zal er altijd bloedonderzoek worden ingezet. Hierbij wordt het bilirubine gehalte en het bloedgehalte (hemoglobine of Hb) bepaald. Bij een afwijkende waarde wordt er nog verder bloedonderzoek gedaan zoals: de bloedgroep, aanwezigheid van antistoffen gericht op de rode bloedcel, tekenen van infectie et cetera.

Indien hierin afwijkende uitslagen worden gevonden, komt de baby in aanmerking voor lichttherapie en zal er verder bloedonderzoek worden ingezet om achter de oorzaak van het geel zien te komen.

Ook wordt wel een bilirubinemeter gebruikt. Dit is een apparaat dat lijkt op een oorthermometer. Het wordt op het voorhoofd of het borstbeen van de baby gezet, waarna het bilirubinegehalte van het bloed kan worden afgelezen. Deze uitslag is evenwel minder betrouwbaar dan die welke is verkregen uit bloedonderzoek. Daarom zal bij een afwijkende waarde altijd nog bij de baby bloed moeten worden afgenomen.

Behandeling

Gebleken is dat licht de gele kleurstof kan afbreken. Dit wordt fototherapie genoemd (lees verder voor meer informatie). Wanneer er een te hoog bilirubine gehalte is ontstaan wordt de baby onder de fototherapielamp gelegd. Daarna wordt het gehalte weer bepaald om te beoordelen of de therapie kan worden gestopt. Wanneer het bilirubine gehalte ondanks intensieve fototherapie doorstijgt moet een wisseltransfusie worden overwogen.

In bijzondere situaties, wanneer het gehalte zeer snel oploopt wordt nog wel eens een wisseltransfusie gedaan. Hierbij wordt het bloed van de baby via de navelstreng met donorbloed gewisseld. Vroeger toen er nog veel moeders waren met Resusantistoffen, werd er veel vaker een wisseltransfusie gedaan.

De wisseltransfusie heeft met name tot doel om een groot deel van de aanwezige antistoffen te verwijderen, het bilirubine gehalte flink te verlagen en om het bloedgehalte (Hb) op peil te brengen. Deze therapiel wordt gegeven, omdat te hoge gehaltes van het bilirubine hersenbeschadiging veroorzaakt.

Veelgestelde vragen

Wat kan ik zelf doen om te voorkomen dat de baby geel wordt?
Antwoord: Het is belangrijk om de baby in deze tijd goed te laten drinken. Door te weinig vocht stijgt het gehalte aan bilirubine in het bloed. Als een baby slecht drinkt doordat het bilirubinegehalte te hoog is opgelopen moet met de verloskundige, huisarts of kinderarts worden overlegd wat er moet gebeuren.

Waarom is een hoog bilirubine gehalte gevaarlijk?
Antwoord: Als het gehalte extreem hoog wordt kan het hersenbeschadiging veroorzaken. Vroeger werd dit nog wel gezien maar tegenwoordig wordt het bilirubinegehalte altijd goed bewaakt en wordt er ingegrepen juist om dit te voorkomen.

Meer weten

De fototherapielamp geeft een paars-blauw licht waardoor de gele kleurstof wordt afgebroken. Kinderen worden met alleen een luiertje om hieronder gelegd. Ze mogen niet in het licht kijken omdat dat irritatie geeft en krijgen daarom een brilletje van stof voor de ogen.

Het licht heeft een bepaalde golflengte van ongeveer 450 nanometer. Daardoor geeft de lamp deze blauwe kleur.

Soms stijgt het bilirubine gehalte ondanks de fototherapie nog door en dreigt dat er een wisseltransfusie zal moeten worden gedaan.Tegenwoordig wordt ook in zulke gevallen de behandeling overwogen met antistoffen die via een infuus worden toegediend. Deze behandeling met immuunglobuline (IVIG) kan in bepaalde gevallen voorkomen dat de baby een wisseltransfusie moet krijgen. Een nadeel van deze aanpak is wel dat er vanwege de aanhoudende afbraak van de rode bloedcellen en daarmee de kans op bloedarmoede, geregeld het bloedgehalte moet worden gecontroleerd.

Het is daarom niet ongebruikelijk dat kinderen in een dergelijke situatie nog wel drie bloedtransfusies nodig hebben vooraleer het bloedgehalte goed blijft. Momenteel zijn er tegenstrijdige onderzoeken omtrent het gebruik van IVIG. Dit is de reden dat een aantal neonatale centra het gebruik ervan weer hebben gestaakt.

Op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) is er in 2008 een Richtlijn hyperbilirubinemie opgesteld. Hiervan is ook een samenvatting beschikbaar.

Bron: Mijnkinderarts.nl